If a couple that wanted to get married was related, either by blood or by marriage, they may have needed dispensation. For example, until well into the 1900s, it was illegal to marry your deceased spouse’s sibling. My great-grandfather needed royal dispensation for his marriage to his late wife’s sister. Marrying your first cousin or other close relative also required dispensation. These dispensations can hold key information about the family relationship.
For an example, see My great-grandparents’ incestuous marriage.
Hendrik Woordes and his wives Hendrika Willemina and Janna Berendina Droppers (sisters)
About Yvette Hoitink
More information on dispensations with respect to the Province of Gelderland. (Veluwse Geslachten society published a reprint of these articles as VG publication 27).
JAARBOEKEN CENTRAAL BUREAU voor GENEALOGIE Jrg. 10 – 15
Huwelijksdispensatiën in Gelderland door R. WARTENA.
Bij de “Echtordnung off ordonnantie op de houwelycken”, 26 Mei 1597 door stadhouder, kanselier en raden van Gelderland uitgevaardigd, werd, naast handhaving van de voordien geldende bepalingen, tevens het huwelijk tussen neef en nicht verboden.
Deze ordonnantie, opnieuw uitgevaardigd in 1627 en 1658, werd 9 October 1660 vervangen door een nieuwe, waarin naast het verboden huwelijk tussen neef en nicht (art. X) andere graden van verwantschap worden opgenoemd, waartussen een huwelijk verboden was, o.a. het huwelijk van een man met de weduwe van zijn broeder of met zuster van zijn overleden vrouw (art. XV), van een man met de weduwe van zijn broeders of zusters nakomelingen (art. XVI) en van een man met de dochter van zijn overleden vrouws zuster (art. XVII).
De mogelijkheid stond echter open dispensatie van deze verbodsbepalingen te verkrijgen van de Landdag (Statenvergadering) en van het Hof van Gelderland. Zo werd zonder uitzondering ontheffing verleend van het verbod van een huwelijk tussen neef en nicht, het overgrote gedeelte van alle hiertoe gedane verzoeken. In het handhaven van de andere verbodsbepalingen was men gestrenger, hoewel ook hierop uitzonderingen voorkomen. Een vaste gedragslijn valt hier echter niet te onderkennen.
De verzoeken om dispensatie werden gewoonlijk bij het Hof ingediend, dat, afgezien van die gevallen, waarin dispensatie geweigerd werd, en die, waarin een verzoek om dispensatie niet nodig was, de verlangde dispensatie verleende, of naar de Landdag verwees, terwijl het in het laatste geval vaak verklaarde geen bezwaar te hebben tegen het voortgaan der huwelijksproclamatiën. De dispensatie door de Landdag werd soms enige dagen later, soms vele maanden en in enkele gevallen eerst enige jaren later verleend, zodat de huwelijksdatum veelal kort na de provisionele dispensatie door het Hof gezocht zal moeten worden. Werd het verzoek regelrecht bij de Landdag ingediend, dan verleende deze hetzij onmiddellijk dispensatie, dan wel machtigde het Hof hiertoe.
De dispensatieverleningen zijn te vinden in de Memorie- en Resolutieboeken van het Hof van Gelderland, hierna aangehaald als H., en in de Landdagsrecessen, aangehaald als L.
De gegevens, staande in de supplicatiën aan het Hof, zijn zonder aparte vermelding verwerkt in de hierna volgende lijst.
Helaas worden in de Memorie- en Resolutieboeken zeer vaak geen woonplaatsen vermeld, terwijl in enkele gevallen twijfel bleef bestaan of men met een plaatsnaam dan wel met een familienaam te doen had. In deze gevallen is het woord waarover twijfel bleef bestaan achter het patronym geplaatst, verbonden door “van”.
Example from my own family:
L. 1768-4-21. Jan Lenselink en Garritje Harmsen, broeder en zusterskinderen.
This couple married 19 Jun 1768 in Hengelo, Gelderland.